Ο Τάσος Γουδέλης για τον Προυστ του Τσάπσκι

Είναι οι στιγμές που ο αναγνώστης νιώθει, όπως ο Μπόρχες, να υπερέχει του συγγραφέα: όταν απολαμβάνει έξοχες σελίδες.
Αυτές τις ημέρες βρέθηκε στα χέρια μου ένα σπάνιο βιβλίο από τις εκδόσεις Ποταμός. Πρόκειται για το «Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση» του Γιόζεφ Τσάπσκι, στη μετάφραση της εγνωσμένης γαλλικής παιδείας Λίζυς Τσιριμώκου.
Και μόνο το θέμα του βιβλίου δημιουργεί εξ ορισμού την υπέρβαση. Ο συγγραφέας Γιόζεφ Τσάπσκι (1896-1993), Πολωνός αξιωματικός, ένας από τους ελάχιστος επιζήσαντες της σφαγής του Κατίν, έγκλειστος το 1940 στο σοβιετικό στρατόπεδο Γκριαζόβιετς, έδωσε διαλέξεις από μνήμης στους εξαθλιωμένους συγκρατούμενούς του πάνω στο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ.
Ο γαλλομαθής Τσάπσκι ήταν μανιώδης μελετητής και γνώστης του μεγάλου αυτού έργου, αυτής της απίστευτης πινακοθήκης χαρακτήρων: ιλαροτραγικής, μαζί βαθύτατα μελαγχολικής και λεπταίσθητα ειρωνικής. Αυτής της μανιακής ανάπλασης της μεγαλοαστικής γαλλικής κοινωνίας των αρχών του περασμένου αιώνα, από έναν αφηγητή που ενορχηστρώνει, με ασυγκράτητη ορμή και περιγραφικό άγχος, αισθήματα, στοχασμούς και πάθη, δημιουργώντας καταιονισμό εικόνων και μακροπερίοδων προτάσεων στην απέλπιδα προσπάθειά του να συλλάβει τη διαφεύγουσα υφή του ατομικού χρόνου με τη συμβολή της μοναδικής διεξόδου που είναι η τέχνη.
Παράδοξη, λοιπόν, εκ πρώτης όψεως, η επιλογή του Τσάπσκι να μεταδώσει τη θερμότητα αυτού του αδιέξοδου-ρέκβιεμ σε ανθρώπους συντριμμένους. Αλλά από τη μια η μεγάλη δύναμη της σπουδαίας έκφρασης και από την άλλη η πίστη του Προύστ στη σωτηρία του δια της αισθητικής, κέρδισαν τη συμμετοχή των εξαθλιωμένων ακροατών.
Ο Πολωνός αφηγητής, με αναλυτική και συνθετική δεινότητα, προσεγγίζει το προυστικό έργο, κάνοντας ευφυείς διακειμενικές παρατηρήσεις. Κορυφαία αυτή που μιλά για την απροσδόκητη σχέση του ένθεου Μπλέζ Πασκάλ («του ανθρώπου που τον κατέτρωγε η νοσταλγία του απόλυτου») και του ηδονιστή Προυστ (στου οποίου το έργο «η λέξη 'Θεός' δεν αναφέρεται ούτε μια φορά»).  «[…] Ο Πασκάλ δεν χλευάζει μονάχα τις έκλυτες αισθήσεις, αλλά όλες τις αισθήσεις. […] Ο (Προυστ) …δεν επιθυμεί παρά μόνο ένα πράγμα: να απολαμβάνει στη ζωή τις χαρές του (σαρκικού) έρωτα. (Και όμως) τούτη η αποθέωση όλων των πρόσκαιρων χαρών της ζωής μάς αφήνει μια γεύση πασκαλικής στάχτης στο στόμα. Ο ήρωας της «Αναζήτησης» εγκαταλείπει τα πάντα, όχι εν ονόματι του Θεού, όχι εν ονόματι της θρησκείας, πλήττεται όμως και αυτός από μια κεραυνοβόλα αποκάλυψη: ενταφιάζεται ζωντανός–νεκρός στην ταπετσαρισμένη με φελλό κάμαρά του για υπηρετήσει έως θανάτου ό,τι είναι γι’ αυτόν το απόλυτο: το καλλιτεχνικό του έργο».
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
   Τάσος Γουδέλης, 8.9.2021