Δεν υπήρξα ποτέ λάτρης των παροιμιών – και έβρισκα τον αρ. 108 του «ΥΓ.» του Μ. Αναγνωστάκη («Οι λαϊκές παροιμίες: η αποθέωση της συμβατικότητας») αρκούντως εύγλωττο. Παρά ταύτα, δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ την παροιμία «Εκεί που μας χρωστάγαν, μας ζητάνε και το βόδι», διαβάζοντας ότι ο καταδικασμένος για για ξέπλυμα μαύρου χρήματος (στην «υπόθεση Τσοχατζόπουλου») Ν. Καρατζάς του «Ιανού» έκανε αγωγή για συκοφαντική δυσφήμιση, ζητώντας 300.000 (!) επειδή ένα δημοσίευμα στο The Greek Report αναφέρθηκε στην καταδίκη του: σε εννιά μόλις λέξεις, συμπυκνώνει ανυπέρβλητα την κατάσταση.
Στις 4 Νοεμβρίου 2016, η Λώρη Κέζα, σε άρθρο της στο περιοδικό «Greek Report», είχε αναφερθεί στην καταδίκη του εκδότη του «Ιανού» σε κάθειρξη έξι ετών για ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Ο Ν. Καρατζάς, θεωρώντας ότι θίγεται, κατέθεσε αγωγή για συκοφαντική δυσφήμιση, ζητώντας το παραπάνω ποσόν, εναντίον της δημοσιογράφου και των εκδοτών του περιοδικού, Αναστασίας Λαμπρία και Κώστα Παπαδόπουλου. Η αγωγή εκδικάζεται αύριο, Πέμπτη 19 Απριλίου.
Ο Νίκος Καρατζάς θα μπορούσε να κάνει πολλά. Για παράδειγμα, να ζητήσει συγγνώμη. Ή να προσπαθήσει να εξηγήσει γιατί κατά τη γνώμη του η καταδίκη είναι άδικη, να μας πει ότι τα πράγματα έχουν αλλιώς ή ότι όλα έχουν καλώς (κάπως δύσκολο, βέβαια). Θα μπορούσε να τα κάνει αυτά και πολλά άλλα – και θα ήταν όλα κατανοητά, ανεξάρτητα με το αν ήταν πειστικά ή όχι. Επίσης, θα μπορούσε να σιωπήσει. Έκανε όμως το μόνο που δεν έπρεπε: θέλησε να βγει από πάνω. Αντί, έστω, να σιωπήσει, ο ίδιος, απαιτεί (επί απειλή ποινής 300.000) να σιωπήσουν οι άλλοι.
Θα ήθελα να συμπληρώσω δύο σημεία, πέραν του –βασικού και αυτονόητου– της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθεροτυπίας. Το πρώτο είναι ο βίος και η πολιτεία του «Ιανού». Το έχει γράψει πολύ ωραία ο Σαμσών Ρακάς, στο Ασσόδυο οπότε απλώς παραθέτω: Ο Ιανός είναι «το βιβλιοπωλείο που άλλαξε τα ήθη στον ελληνικό πολιτισμό σε όλα τα μέτωπα: εκδοτικά, συγγραφικά και εργασιακά. Είναι το βιβλιοπωλείο που σχημάτισε στην ελληνική πραγματικότητα την τεχνοκρατική ιδεολογία του πολυχώρου, εισάγοντας από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 την αναγκαιότητα της βιβλιοπαρουσίασης, τροφοδοτώντας με ποιητικό γκλάμουρ το χώρο του βιβλίου. Οραματίστηκε πρώτος τον πολιτισμό ως μία αλυσίδα, φορώντας απροκάλυπτα μηχανάκια-μετρητές πωλήσεων στους λαιμούς των εργαζομένων και πρωτοπορώντας στο κυριακάτικο άνοιγμα των καταστημάτων του. Κι όλα αυτά ενώ στο πατάρι ακουγότανε το “πάγωσε η τσιμινιέρα” εις το όνομα ενός κατ’ επίφαση πλουραλισμού που έχει ως μόνη ιδεολογία το μάρκετινγκ» (Σαμσών Ρακάς, «Σκάνδαλο “Ianosgate”», 1-2.gr/2017/11/01/skandalo-ianosgate/, 11.11.2017).
Τα παραπάνω δεν είναι διόλου άσχετα με την υπόθεσή μας. Αφενός, όλη αυτή η «άνθηση» της «αλυσίδας πολιτισμού IANOS» συνδέεται με το μαύρο χρήμα της εταιρείας Noris AG και του Άκη Τσοχατζόπουλου επί δέκα έτη (όπως δείχνουν η απόφαση του πρωτοδικείου, αλλά και του εφετείου πλέον). Αφετέρου, επειδή αυτό το παροιμιώδες θράσος, να ζητάς και τα ρέστα και να κάνεις αγωγή, συνδέεται απολύτως με το αυτοκρατορικό ήθος της αυθαιρεσίας και την αίσθηση της παντοδυναμίας: καταδικάστηκα, αλλά απαιτώ να μην πείτε λέξη, και αν τολμήσετε να μιλήσετε, θα σας πάω στα δικαστήρια.
Αφετέρου, το γεγονός ότι το διπλό αυτό σκάνδαλο (γιατί και η αγωγή αποτελεί, από μόνη της, ένα δεύτερο, μικρότερο βέβαια αλλά πολύ ενδεικτικό, σκάνδαλο) έτυχε πολύ μικρής δημοσιότητας, η σιωπή που έχει επικρατήσει, συνδέεται, κατά τη γνώμη μου, με την ισχύ του χρήματος και της εξουσίας του Ν. Καρατζά και του «Ιανού. Και αν έχει έτσι το πράγμα, είναι και θλιβερό και ανησυχητικό.
Η αγωγή είναι τόσο κραυγαλέα, που θεωρώ δεδομένη την αίσια δικαστική έκβαση της υπόθεσης για τους κατηγορούμενους αύριο. Είναι στοιχειώδες. Δεν παύει όμως η αγωγή να είναι σκανδαλώδης. Και με γεμίζει λύπη το γεγονός ότι, στα χρόνια που πέρασαν, ένα τόσο διαλεχτό περιοδικό όπως το «Greek Report» εξεμέτρησε τον βίον, ενώ η «αλυσίδα πολιτισμού Ιanos» ζει και βασιλεύει και τον κόσμο των γραμμάτων και των τεχνών κυριεύει, «με πλήθος από εκδηλώσεις, συναυλίες, δράσεις και συνέργειες […] προσφέροντας καινούριους διαύλους επικοινωνίας των καλλιτεχνών με το κοινό τους» (αντιγράφω από το σάιτ του). Όπως και να το δεις, είναι διδακτικό.
Εικόνα: Γκραβούρα του Ιανού, με βάση ανάγλυφο της ρωμαϊκής εποχής