«Μηδενικού ρίσκου επένδυση το μεταναστευτικό»
Προγράμματα ολοκληρωμένης επιτήρησης συνόρων, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, θερμικές κάμερες και πολλά άλλα προϊόντα της βιομηχανίας εξοπλισμών της Ευρώπης έχουν ήδη διατεθεί στην αγορά, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χρηματοδοτεί, τόσο την έρευνα και την ανάπτυξη της τεχνολογίας όσο και την αγορά των προϊόντων από τα κράτη-μέλη. Οσο το μεταναστευτικό μετατρέπεται από θέμα ανθρώπινων δικαιωμάτων σε ζήτημα ασφάλειας, μια ολόκληρη βιομηχανία επεκτείνεται και κερδοφορεί, με σχεδόν μηδενικό ρίσκο επένδυσης. Απαραίτητη προϋπόθεση φαίνεται να είναι το πέπλο αδιαφάνειας που καλύπτει τη διαδικασία λήψης απoφάσεων στην Ε.Ε.
Αυτή την πλευρά της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση φέρνει στο φως το βιβλίο του δημοσιογράφου Αποστόλη Φωτιάδη «Εμποροι των συνόρων: Η νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης» (με πρόλογο του καθηγητή Ανδρέα Τάκη), που παρουσιάζει με τρόπο εύληπτο και περιεκτικό τα αποτελέσματα της διεξοδικής ενασχόλησής του με ένα θέμα που δεν έχουν αγγίξει πολλοί στην Ευρώπη.
Οπως δηλώνει στην «Εφ.Συν.» ο συγγραφέας, το βιβλίο αποτελεί πρόσκληση, προκειμένου να εμπλουτιστεί ο διάλογος για ένα θέμα που απασχολεί όσο λίγα την επικαιρότητα, όχι πάντα για τους σωστούς λόγους. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Ποταμός» και παρουσιάζεται σήμερα το απόγευμα στις 7.30 μ.μ. στην ΕΣΗΕΑ.
• Πότε εντοπίζεται χρονικά η ανάπτυξη μιας ολόκληρης βιομηχανίας εξοπλιστικών και άλλων συστημάτων με αντικείμενο το μεταναστευτικό;
Η συζήτηση σε επίπεδο ανταλλαγής ιδεών άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Βασική επιρροή ήταν η επικράτηση της ιδιωτικοποίησης της ασφάλειας στις ΗΠΑ, ιδίως μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, με ιδιωτικές φυλακές ή με υπερ-προγράμματα επιτήρησης των συνόρων στο Μεξικό, τα οποία βέβαια σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείφθηκαν, καθώς στην πορεία εκτινάχτηκε το κόστος. Μεσολαβεί μια περίοδος, κατά την οποία σφυρηλατούνται οι σχέσεις διαπλοκής που κάνουν εφικτή τη χρηματοδότηση αυτών των προγραμμάτων με ευρωπαϊκά χρήματα.
Η περίοδος της υλοποίησης είναι αρκετά αργότερα, μετά το 2010, όταν εμφανίζονται το Eurosur, ένα σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης των ευρωπαϊκών συνόρων, και το Smart Borders, ένα σύστημα που καταγράφει τα δεδομένα όσων περνούν από διόδους που δεν καλύπτει το Eurosur. Την ίδια περίοδο αρχίζει να εξειδικεύεται πολύ ο εξοπλισμός ελέγχου των συνόρων. Συστήματα ασφάλειας δικτύων, συστήματα συλλογής και επεξεργασίας βιομετρικών δεδομένων μέχρι και βαριά εξοπλιστικά συστήματα, όπως σκάφη περιπολιών, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ειδικές κάμερες. Η γκάμα που παρουσιάζεται στις σχετικές εκθέσεις της βιομηχανίας εξοπλισμών είναι εντυπωσιακή.
• Η Ε.Ε. προβάλλει το επιχείρημα πως αυτά τα συστήματα, μια επένδυση εκατοντάδων εκατομμυρίων, όπως αναφέρει το βιβλίο, χρησιμοποιούνται για επιχειρήσεις διάσωσης. Την ίδια στιγμή η Ε.Ε. δείχνει να προσανατολίζεται στην εγκατάλειψη των μεγάλων επιχειρήσεων διάσωσης. Τι δείχνει αυτή η αντίφαση;
Νομίζω ότι πρόκειται για μια συνήθη τεχνική επικοινωνίας. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν μάθει να ντύνουν συντηρητικές πολιτικές μ’ ένα αφήγημα προοδευτικό. Είναι εύκολο να δει κανείς πως στην πράξη η διάσωση δεν αποτελεί πολύ μεγάλη προτεραιότητα και να διακρίνει πίσω από το αφήγημα μια λογική χειραγώγησης της πραγματικότητας για οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους, για τα συμφέροντα της βιομηχανίας εξοπλισμών ή για την αλλαγή της πολιτικής ατζέντας. Είναι άλλωστε πολύ χαρακτηριστικό πώς στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε το μεταναστευτικό, για να μεταφερθεί η συζήτηση από θέματα κοινωνικού περιεχομένου, όπως το θέμα των προσφύγων, της ένταξης και της απασχόλησης, σε θέματα ασφάλειας, που τίθενται εμφανώς προσχηματικά.
• Πώς μια τέτοια επένδυση, με μεγάλες κοινωνικές προεκτάσεις, δεν έγινε αντικείμενο συζήτησης στην Ε.Ε. ή στα κράτη-μέλη;
Διότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε. χαρακτηρίζεται από αδιαφάνεια και δημοκρατικό έλλειμμα. Η ανάπτυξη του Eurosur δρομολογείται το 2007, αλλά φτάνει στο Ευρωκοινοβούλιο πρώτη φορά στο τέλος του 2012, αφού έχουν ξοδευτεί εκατοντάδες εκατομμύρια και έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός του, φέρνοντας ουσιαστικά τον θεσμό προ τετελεσμένου. Λόγω της αδιαφάνειας, το πλαίσιο έρευνας που καθορίζεται στις αρμόδιες διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι σε μεγάλο βαθμό αιχμαλωτισμένο από τις προτεραιότητες του συμπλέγματος της βιομηχανίας ασφαλείας.
Η Επιτροπή χρηματοδοτεί επίσης την αγορά των προϊόντων της βιομηχανίας στα κράτη-μέλη μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων ασφάλειας. Πρόκειται για μια επένδυση σχεδόν μηδενικού ρίσκου για τη βιομηχανία. Μέρος της ευθύνης αναλογεί στους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, που δεν μπόρεσαν να αναδείξουν το θέμα σε όλη τη διάστασή του, όπως και στο χαμηλό επίπεδο της δημοσιογραφίας και του δημόσιου διαλόγου για τα θέματα αυτά, ιδίως στις χώρες του Νότου, που -λόγω γεωγραφικής θέσης- τις αφορά άμεσα το θέμα.
• Yπήρξαν δυσκολίες στην έρευνα;
Νομίζω ότι οι δυσκολίες σχετίζονται περισσότερο με τη χαμηλή ποιότητα του δημόσιου λόγου. Δεν είναι μόνο ότι δεν ασχολούνται μ’ αυτά τα θέματα οι δημοσιογράφοι, αλλά ότι δεν ενθαρρύνονται να ασχοληθούν. Από προσωπική εμπειρία, δυσκολεύτηκα πολύ να πείσω αρχισυντάκτες να ενδιαφερθούν, και στις περισσότερες περιπτώσεις απέτυχα.
Αλλη μεγάλη δυσκολία ήταν ότι κατά τη διαδικασία της έρευνας απευθύνθηκα σε πολιτικά στελέχη με προσβάσεις και ισχύ, για να με βοηθήσουν στο κομμάτι της έρευνας. Το ότι δεν μπόρεσαν να ασχοληθούν δείχνει ότι κάπως υποτιμούν το θέμα σε σχέση με την επικαιρότητα, που τους απορροφά σχεδόν αποκλειστικά. Σ’ ένα πλαίσιο πολωμένης αντιπαράθεσης, που διεξάγεται με πολύ θόρυβο, φαίνεται εξεζητημένο και δευτερεύον να κουβεντιάζεις για τέτοια ζητήματα. Ομως έτσι χάνονται ισχυρά επιχειρήματα, όπως και η δυνατότητα να συσχετιστεί το μεταναστευτικό με την οικονομική κρίση και το πώς ο νεοφιλελευθερισμός χρησιμοποιεί καταστάσεις κρίσης για να δημιουργήσει ένα πλαίσιο κερδοφορίας σε βάρος των αδυνάτων.
Δυστυχώς, ακόμα και από τον προοδευτικό χώρο, συχνά ακούγονται πρόχειρα ή αποσπασματικά επιχειρήματα, κάτι που διευκολύνει όσους χρησιμοποιούν το μεταναστευτικό, για να κάνουν προπαγάνδα και να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Εκτός από την πολιτική αντιπαράθεση, πρέπει να βλέπουμε το ευρύτερο πλαίσιο, για να ξέρουμε ποιους έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Αντίπαλος δεν είναι μόνο οι συντηρητικοί πολιτικοί που βρίσκονται στην εξουσία, αλλά και οικονομικά συμφέροντα και άλλου είδους δυνάμεις με κρυφές ατζέντες. Αυτό ήθελα να κάνω με το βιβλίο, να απευθύνω μια πρόσκληση για έναν ουσιαστικό διάλογο για τα θέματα αυτά, προτείνοντας να τα εντάξουμε σε ένα πλαίσιο που λαμβάνει υπόψη τον παράγοντα της βιομηχανίας εξοπλισμών.
του Δημήτρη Αγγελίδη, www.efsyn.gr, 2.4.2015