Έμποροι των συνόρων και η πολιτική της «παθητικής στρατιωτικοποίησης»
συνέντευξη του Αποστόλη Φωτιάδη για το βιβλίο του «Έμποροι των συνόρων. Η νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης» (εκδ. Ποταμός)
Mια νέα ευρωπαϊκή «αρχιτεκτονική επιτήρησης». Πότε αρχίζει να διαμορφώνεται;
Μιλάμε για ένα μόρφωμα το οποίο αρχίζει να σχηματίζεται όταν φτάνει στην Ευρώπη η επιρροή της αντίδρασης στην 11/9. Οι νεοσυντηρητικοί απορρυθμίζουν το κομμάτι της ασφάλειας, το ιδιωτικοποιούν σε μεγάλο βαθμό και συγκροτούν μια νέα σχέση μεταξύ στρατιωτικής βιομηχανίας και κράτους, η οποία στη συνέχεια μεταφέρεται στις βαλίτσες διάφορων ακαδημαϊκών, επαγγελματιών της επικοινωνίας κ.α. προς την Ευρώπη. Όλο αυτό ακολουθεί την εξέλιξη της τεχνολογίας: είναι η περίοδος που υπάρχει μεγάλη εξέλιξη στην παραγωγή μη επανδρωμένων αεροσκαφών, βιομετρικών κ.ο.κ.
Αυτή η εξέλιξη υιοθετείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, γύρω στο 2006-2007. Δημιουργούνται προγράμματα έρευνας, σε αυτή την κατεύθυνση, η Επιτροπή τα χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό η ίδια, ενώ οι εταιρείες εναρμονίζουν εντελώς την έρευνά τους με τις ανάγκες που τους μεταφέρει η Επιτροπή. Στο HORIZON 2020, τον τελευταίο προϋπολογισμό της Επιτροπής, προβλέπεται 1 δισ. ευρώ για έρευνα στον τομέα της ασφάλειας και άλλο 1,6 δισ. από το Internal Security Fund για προγράμματα που αφορούν την ενσωμάτωση της έρευνας και των προϊόντων που προκύπτουν αυτήν στους μηχανισμούς ασφαλείας των ευρωπαϊκών κρατών.
Βεβαίως, υπάρχουν και άλλα ποσά που δαπανά η Επιτροπή για να φτιάξει υπερσυστήματα επιτήρησης έλεγχου και ασφαλείας, τα οποία ενσωματώνουν αυτή την πραγματικότητα και την εφαρμόζουν στο πεδίο. Για παράδειγμα, το Eurosur, ένα σύστημα υπερεπιτήρησης των εξωτερικών συνόρων, ή το Smart Borders Package (με δυο σκέλη: το σύστημα παρακολούθησης εισόδου-εξόδου όλων όσων φτάνουν στα σύνορα της Ευρώπης, και ένα σύστημα προέγκρισης ταξιδιωτών, με databases που συγκεντρώνουν βιομετρικά δεδομένα). Υπάρχουν και άλλα, όπως το PNR (Passenger Name Record), το οποίο ζητά η Επιτροπή από τις αεροπορικές να δημιουργήσουν ώστε να ελέγχει ποιοι ταξιδεύουν αεροπορικά, το VIS (Visa information system) που εναρμονίζει όλη την πληροφορία που παράγεται από τις αιτήσεις θεωρήσεων από τα προξενεία όλων των κρατών-μελών στο εξωτερικό κ.ο.κ. Αυτά, μαζί με άλλα, αποτελούν στοιχεία της αρχιτεκτονικής και βάση είναι η απόφαση να δημιουργηθεί ένα τεράστιο σύστημα έλεγχου, το οποίο θα ελέγχει οτιδήποτε κινείται προς ή από την Ε.Ε.
Επομένως, η αρχιτεκτονική αυτή δεν αφορά μόνο τους μετανάστες.
Οι έμποροι των συνόρων είναι «καταδικασμένοι» να κουβεντιαστούν, στη συγκυρία αυτή, ως ένα βιβλίο που αφορά το μεταναστευτικό. Ωστόσο, είναι ένα βιβλίο που μιλάει για τα σύνορα, και μέσα από αυτά προσπαθεί να ξετυλίξει όλη την ιστορία του δόγματος της ασφαλείας. Φυσικά, ασχολείται με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, καθώς εκεί επικεντρώνεται το παιχνίδι.
Ποιος είναι ο ρόλος της Ελλάδας σε αυτό το πλαίσιο;
Η σχέση Ελλάδας και ενσωμάτωσης της αρχιτεκτονικής της ευρωπαϊκής επιτροπής είναι ένα κλασσικό παράδειγμα για το πώς ένα κράτος-μέλος καθοδηγείται και από μόνο του επιλεγεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Η Ελλάδα, μια χώρα που βρίσκεται στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., γίνεται και ένα laboratory αφομοιώνοντας τις πολιτικές και μετά εφαρμόζοντας τις στο πεδίο, σε ένα βάθος χρόνου εξαετίας-επταετίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι σε μικρή κλίμακα υπάρχουν συστήματα επιτήρησης εγκατεστημένα, όπως λ.χ. αυτό που συνεπικουρούσε την επιχείρηση Ασπίδα στον Έβρο, ένα σύστημα καμερών και έλεγχου πεδίου. Η σχέση Ελλάδας-Frontex έχει σημασία, γιατί σταδιακά μετατρέπεται σε έναν απολογητή αυτής της πραγματικότητας.
Στο βιβλίο αναφέρεσαι στη Frontex ως ένα παράδειγμα του συμπλέγματος ασφαλείας-βιομηχανίας που δημιουργείται.
Η Frontex φτιάχτηκε για να εναρμονίσει τις υπηρεσίες ασφαλείας στα σύνορα της Ευρώπης, αλλά γρήγορα εξελίχθηκε σε συνομιλητή της βιομηχανίας και απέκτησε και μια δραστηριότητα αντίστροφη: από εξαγωγός μιας φιλοσοφίας πολιτικής έγινε εισαγωγός μιας ατζέντας συμφερόντων και, σε ένα βαθμό, προαγωγός τους. Κλασικό παράδειγμα, οι εκθέσεις των προϊόντων ασφαλείας που οργανώνει. Μια από τις πιο σημαντικές ήταν η έκθεση μη επανδρωμένων αεροσκαφών, το 2011 ,στο Άκτιο. Η Frontex έκανε μια έκθεση μη επανδρωμένων και πλήρωσε μέχρι και τα οδοιπορικά των εταιριών. Και εκεί οι «καταναλωτές», δηλαδή αξιωματικοί των υπηρεσιών ασφαλείας ενημερώνονται, κουβεντιάζουν, αναπτύσσουν έναν κοινό προβληματισμό. Αυτή η δημιουργία χώρων επαφής είναι κομβική για το πώς η Επιτροπή προωθεί το δόγμα της ασφάλειας. Στο Άκτιο φαίνεται ότι εκδηλώθηκε, πρώτη φορά, το ενδιαφέρον της Ελλάδας να αποκτήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη, το οποίο μάλλον θα τελεσφορήσει μέσα στο 2015.
Φυσικά, υπάρχουν πολλές εκφάνσεις αυτής της αρχιτεκτονικής: το Eurosur, λχ., ένα σύστημα υπερεπιτήρησης των εξωτερικών συνόρων. Η προοπτική είναι να δημιουργήσει μια ζωντανή διαρκή εικονοποίηση της επιτήρησης, μέσα στο οποίο έρχονται να ενταχθούν αυτά τα προϊόντα. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, δηλαδή, αν αποκτηθούν θα είναι ένα βασικό σκέλος τροφοδότησης με πληροφορία του συστήματος.
Στη σημερινή συγκυρία, μετά τη Λαμπεντούζα, αλλάζει κάτι;
Ας θυμηθούμε την προηγούμενη Λαμπεντούζα, το 2012. Ο Μπαρόζο, η Μάλμστρομ, οι αρχηγοί κρατών είχαν χύσει ποταμούς δακρύων. Και μετά δημιούργησαν την Task Force Mediterranean. Δρομολόγησαν, δηλαδή, διαδικασίες που επέκτειναν τη στρατιωτικοποίηση και τη δυναμική της. Τώρα φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο. Πήγαμε στη Σύνοδο με όλη αυτή την αφήγηση περί ευθύνης της Ευρώπης, και τούτη την εβδομάδα το Γραφείο Εξωτερικών Υποθέσεων βάζει τα θεμέλια για στρατιωτικές επιχειρήσεις στα χωρικά ύδατα της Λιβύης ή λίγο έξω απ’ αυτά. Υπάρχουν ενδείξεις συγκέντρωσης οπλικών συστημάτων στην περιοχή, πράγμα που συνηγορεί στο ότι η Ευρώπη θα απαντήσει στο πρόβλημα της εισροής προσφύγων και μεταναστών από τη Λιβύη με καθαρά στρατιωτικά μέσα.
Ουσιαστικά, δηλαδή, έχουμε τη συνέχιση της κυνικής παραγωγής πολιτικής, ντυμένης με τον μανδύα του ανθρωπιστικού προβληματισμού. Εγώ προσπαθώ να το κωδικοποιήσω ως πολιτική παθητικής στρατιωτικοποίησης. Βλέπεις πολιτικούς οι οποίοι δεν αμφιβάλλουν καθόλου ότι η λύση θα δοθεί με όρους ασφαλείας και στρατιωτικοποίησης να το δικαιολογούν με επιχειρήματα που αναφέρονται στην προστασία ανθρώπων που πιθανόν να πνιγούν ή με τον πόλεμο ενάντια στους τράφικερ. Βέβαια εδώ δεν έχουμε κυρίως τράφικινγκ, δουλεμπόριο, ούτε εκμετάλλευση εργασίας ή σεξουαλική εκμετάλλευση· έχουμε λαθροδιακίνηση. Ας μην ξεχνάμε και τη σοσιαλδημοκρατία της κανονιοφόρου, με τον Ρέντζι να πρωτοστατεί, μέσω του Αλφάνο κυρίως, στη στρατιωτικοποίηση των επιχειρήσεων…
Και όσον αφορά τη νέα ατζέντα της Ε.Ε., που παρουσιάστηκε στην Τετάρτη;
Τον επόμενο καιρό θα γίνει πολύ κουβέντα για αυτή την ατζέντα. Αξίζει όμως να σκεφτούμε ότι είναι μέρος μιας συνολικότερης στρατηγικής που απαρτίζεται από ακόμα ένα κείμενο: τον σχεδιασμό της στρατιωτικής επιχείρησης στην Μεσόγειο που είναι απόρρητος. Ενώ πολλά στοιχεία της ατζέντας κινούνται σε θετική κατεύθυνση, παραμένει αμφίβολο εάν θα υπάρξουν οι πολιτικοί συσχετισμοί να πραγματοποιηθούν. Εδώ οφείλει κανείς να είναι πολύ καχύποπτος, εάν η Επιτροπή ασκεί παρελκυστική τακτική όπου προβάλει το θετικό σκέλος μιας στρατηγικής και πίσω από αυτό καλύπτει την ακραία στρατιωτικοποίηση. Δεν θα είναι η πρώτη φορά.
Σε αυτό το πλαίσιο, ποια είναι τα περιθώρια της ελληνικής κυβέρνησης;
Ασφαλώς, με αυτό τον συσχετισμό δυνάμεων, είναι πολύ μικρά. Σίγουρα πρέπει να διεκδικηθούν κονδύλια — υπάρχουν δυνατότητες. Και δίνω μεγάλη σημασία στη δημιουργία ενός σαφούς στίγματος, το οποίο πρέπει να επικοινωνηθεί και να διεκδικηθεί.
Για παράδειγμα, η οργανωμένη υποδοχή είναι πολύ πιο ουσιαστική για να αντιμετωπίσεις θέματα ασφαλείας, σε σχέση με τη χαοτική στρατιωτικοποίηση. Μια οργανωμένη διαδικασία υποδοχής, ταυτοποίησης, φιλοξενίας, η οποία υποστηρίζεται σε επίπεδο ευρωπαϊκής πολιτικής, προσφέρει περισσότερα εχέγγυα ασφάλειας απ’ ό,τι μια στρατιωτικοποιημένη ζώνη, την οποία προσπαθούν να περάσουν αδιακρίτως πρόσφυγες και μετανάστες.
Επίσης, οφείλουμε να κουβεντιάσουμε για το ρυθμιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίσσονται τα συστήματα ασφαλείας. Χρειαζόμαστε πληροφόρηση και διαφάνεια σε σχέση με το τι είναι τα συστήματα που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τι θέλει να τα κάνει, και ποιος θα τα ελέγχει ουσιαστικά. Το κρίσιμο είναι να υπάρχει ρυθμιστικό πλαίσιο και δημοκρατικός έλεγχος.
Ένα ακόμα, πολύ σημαντικό θέμα, για μια κυβέρνηση της Αριστεράς, είναι να φύγει από το αφήγημα της λύσης και να πάει στο αφήγημα της διαχείρισης. Το μεταναστευτικό είναι ζήτημα το οποίο δεν λύνεται. Μετασχηματίζεται διαρκώς και επανέρχεται με καινούριες προκλήσεις. Το θέμα είναι να εξηγήσεις γιατί αποφάσισες να το διαχειριστείς έτσι (ότι δίνεις προτεραιότητα στην ανθρώπινη ζωή εις βάρος άλλων προτεραιοτήτων, που έχουν άλλοι για το ίδιο ζήτημα), ποια είναι τα επιχειρήματα σου, η τακτική (λ.χ. ότι η συντεταγμένη οργανωμένη λύση όσον αφορά τις πληθυσμιακές ροές, οι οποίες δεν θα σταματήσουν όσο και αν στρατιωτικοποιήσεις τα σύνορα, είναι προτιμότερη), οι στόχοι σου. Αυτό, δυστυχώς, σε αναγκάζει να δουλέψεις στο επίπεδο της επικοινωνίας, αλλά, καλώς ή κακώς, το μεταναστευτικό, το προσφυγικό και το ζήτημα της ασφάλειας μοχλεύονται πια τόσο πολύ και τόσο επιτηδευμένα, που αν δεν ελέγξεις το αφήγημα, ακόμα και ουσιαστικές πολιτικές παρεμβάσεις να κάνεις θα αποτύχεις.
Δώσε μας ένα παράδειγμα.
Χωρίς αντιαφήγημα, ο αντίπαλος κερδίζει την κοινή γνώμη, μέσα από μία τελείως λανθασμένη απόδοση του τι πας να κάνεις. Βασικό παράδειγμα: τα νούμερα. Τα νούμερα δεν στηρίζουν το επιχείρημα «ότι δεν χωράμε άλλους». Και όμως είναι πανίσχυρο γιατί, εκτός των άλλων, κανείς δεν αναδεικνύει, με βάση τους αριθμούς, μια άλλη άποψη. Δηλαδή, πόσοι ήρθαν και δεν χωράνε άλλοι; Οι αριθμοί, αν τους βάλεις κάτω, λένε μια άλλη ιστορία: ότι η Ευρώπη αποφάσισε να κλείσει εντελώς την πόρτα και να μην αντιμετωπίσει το πρόβλημα με όρους ανθρωπιστικούς. Και υποκρίνεται κιόλας ότι ο προβληματισμός της είναι πάνω σ΄ αυτή τη βάση.
Ας δούμε τα νούμερα που δημοσιοποίησε η Frontex, πριν λίγες μέρες, στο Risk Analysis. Διαπιστώνουμε ότι η Ευρώπη, πριν το 2012, επιστρέφει πάρα πολλούς από αυτούς που έρχονται. Και ότι ακόμα και όταν τα νούμερα των εισροών υπερκέρασαν αυτά των εκροών (των επιστροφών, εθελοντικών και υποχρεωτικών), η Ευρώπη εμφανίζεται να γυρίζει πάνω από το 50% του συνολικού αριθμού που μπαίνει στην Ευρώπη. Επιστρέφονται σχεδόν 160.000 μετανάστες τον χρόνο. Ένα μόνο παράδειγμα, γιατί το αντιαφήγημα είναι κρίσιμο.
Ο Αποστόλης Φωτιάδης είναι δημοσιογράφος και διατηρεί το μπλογκ apostolisfotiadis.wordpress.com και στο twitter το ακάουντ @Balkanizator.
https://enthemata.wordpress.com, 17.5.2015