Μια «λοξή» ποίηση

Και αυτό το Σάββατο το «Ανοιχτό Βιβλίο» συνεχίζει να σας παρουσιάζει βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το αμέσως επόμενο διάστημα. Εν πρώτοις όμως καλωσορίζουμε στην αναγνωστική συντροφιά μας τον ποιητή, κριτικό λογοτεχνίας και βιβλιογράφο Δημήτρη Δασκαλόπουλο, ο οποίος μας προτείνει τη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του αποσυνάγωγου Θωμά Γκόρπα «Τα Ποιήματα (1957-1983)» (επανακυκλοφορούν μετά από μια εικοσαετία από τις εκδόσεις Ποταμός).
Είκοσι χρόνια από την αμέσως προηγούμενη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του που επιμελήθηκε ο ίδιος και περίπου δεκαπέντε από τον πρόωρο για τα μέτρα της εποχής μας θάνατό του, ο Θωμάς Γκόρπας επανέρχεται στο προσκήνιο με μια νέα συνολική έκδοση της ποιητικής παραγωγής του, διεκδικώντας την προσοχή μας και την επανεκτίμηση του έργου του. Θα πρέπει να τον θεωρήσουμε καλότυχο από εκδοτικής πλευράς, αν λάβουμε υπόψη τις σημερινές συνθήκες της βιβλιαγοράς και τη δυσκολία (ή δυσφορία) με την οποία αντιμετωπίζονται γενικώς οι έτσι κι αλλιώς περιορισμένης κυκλοφορίας συλλογές ποιημάτων.
Ο Γκόρπας θα συμπλήρωνε φέτος τα ογδόντα του χρόνια, αν ζούσε, διατηρώντας, υποθέτω, την ίδια ηθελημένα περιθωριακή συμπεριφορά, τις ίδιες άκακες και τρυφερά κραυγαλέες εκρήξεις του, τους χειμαρρώδεις, καταιγιστικούς μονολόγους του.
Η περίπτωσή του συναιρεί και εκφράζει την ανάλογη πορεία πολλών συνομήλικων ομοτέχνων του που τράφηκαν στις απαρχές τους κατά κύριο λόγο με την ποίηση της παράδοσης και στη συνέχεια προσχώρησαν αναγκαστικά στα θέλγητρα του ελευθερωμένου στίχου.
Η ποίησή του φέρει όλα τα γνωρίσματα που διακρίνουν τους ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς: χαλαρός λόγος, ρητορική επαναλήψεων και παρομοιώσεων, αίσθημα ματαιωμένων προσδοκιών, βλέμμα έκπληκτο μπροστά στις αντιφάσεις του κοινωνικού περίγυρου, φωνή διαμαρτυρίας με αρκετές, άλλοτε φανερές και άλλοτε υπαινικτικές, πολιτικές διαστάσεις. Είναι η ατμόσφαιρα των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων στη χώρα μας.
Στις περισσότερες συλλογές αντλεί εμπνεύσεις από τα άμεσα προσωπικά του βιώματα – η στρατιωτική θητεία, το παιδί από την επαρχία που έρχεται στην πρωτεύουσα, ο περίγυρος της αθηναϊκής ζωής, τα υποτιμημένα τότε κέντρα διασκέδασης με τα ρεμπέτικα τραγούδια και, φυσικά, η παρουσία της γυναίκας, φαινομενικά εύκολης ή απρόσιτης και πανταχού παρούσας. Αυτό το ετερόκλητο, σκληρό στο βάθος του σύμπαν διατηρεί στον Γκόρπα ευγένεια και αθωότητα.
Η σημερινή νέα έκδοση ακολουθεί εκείνη του 1995, παραθέτοντας επίσης το «αποδεικτικό» υλικό των φωτογραφιών που τεκμηριώνουν το κλίμα των ποιημάτων του.
Σε παλαιότερο σχετικό κείμενό μου είχα χαρακτηρίσει την ποίησή του ως «στοιχεία για την Αθήνα του 20ού αιώνα».
Πενήντα και πλέον χρόνια από τότε που γράφτηκαν τα πρώτα ποιήματα του Γκόρπα, βεβαρημένοι όλοι μας από πολιτικές ανωμαλίες και ποικίλες μεταπολιτευτικές πλάνες, φορτωμένοι κάποτε με υπερβολικά εσωστρεφή στιχοποιία και με αμετάδοτα ιδιωτικά οράματα, καθώς διαβάζουμε τώρα την ποίησή του αναβιώνουμε τη νεοελληνική πραγματικότητα των δεκαετιών ’50 και ’60, μέσα από το πρίσμα μιας ειρωνικής, καταλυτικής ματιάς, που κρύβει στο βάθος της πόνο και αγωνία.
Δεν πρόκειται για έναν ποιητή υψηλών οραμάτων, αλλά για έναν αυτόπτη μάρτυρα ο οποίος καταθέτει τις εικόνες που καθημερινά εισπράττει από το περιβάλλον του. Αυτές οι εικόνες περιγράφονται και αποδίδονται με συχνά μακροσκελή ποιήματα (όπως π.χ. τα «Αθυμία έως θανάτου», «Ιστορίες», «Γιουσουρούμ ή Απεφυλακίσθη ένα πουλί»), ενώ αποκτούν δραστική επιγραμματικότητα όταν περιορίζονται σε ολιγόστιχες καταθέσεις, όπως στη συλλογή Τα θεάματα.
Η κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1980 εκδοτική επιτυχία της έως τότε συγκεντρωτικής συλλογής του Στάσεις στο μέλλον, με διαδοχικές ανατυπώσεις, μαρτυρά την ανταπόκριση του κοινού σε μια «λοξή» ποίηση που δεν θέλει να κολακέψει ή να χαϊδέψει τα αυτιά του αναγνώστη. Η πολύ πρόωρη (και μάλλον ανεπιτυχής) πρόβλεψη του Μάριου Χάκκα να κάνει λόγο για «γκορπισμό» στη λογοτεχνία μας είναι μια πρόσθετη απόδειξη της εντύπωσης που είχε προκαλέσει ο Γκόρπας με τους στίχους του.
Δεν ξέρω τι μπορεί να θέλξει τους σημερινούς αναγνώστες (ή ποιητές) που συνηθίζουν να ερωτοτροπούν με τα πιο πρόσφατα ρεύματα της ευρωπαϊκής και αμερικανικής παραγωγής. Το γεγονός παραμένει πως έχουμε να κάνουμε με έναν αυθόρμητο ποιητικό λόγο που δεν προσποιείται· βιάζεται και θέλει να εκφράσει την καθημερινότητα της Αθήνας (της Ελλάδας), όπως διαμορφώνεται σε μια πόλη (σε μια χώρα) προτού η πόλη και η χώρα αποκτήσουν τις τωρινές εκτρωματικές διαστάσεις τους.
Αυτή η κάποτε αφοπλιστική αμεσότητα των στίχων του Γκόρπα έχει παραμερίσει και έχει φέρει σε δεύτερη μοίρα τις λοιπές συγγραφικές και εκδοτικές δραστηριότητές του. Υπαινίσσομαι το δίτομο Περιπετειώδες κοινωνικό και μαύρο νεοελληνικό αφήγημα (1981), τη συναγωγή των παλαιών κριτικών για τον ζωγράφο Γεράσιμο Στέρη (1982), το λαογραφικό μεσολογγίτικο Πανηγύρι τ’ Αη Συμιού (1972, σε συνεργασία με τον αδερφό του Βησσαρίωνα), τις εκδόσεις έργων του Γεράσιμου Βώκου, του Νικόλαου Β. Βωτυρά, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Ευάγγελου Λεμπέση.
Διαβάζοντας σήμερα τα ποιήματα του Θωμά Γκόρπα βλέπουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη όπως ήταν, όπως είναι και όπως, πιθανώς, θα εξακολουθήσει να είναι.
   του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, επιμέλεια: Mισέλ Φάις, www.efsyn.gr ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ, 15.11.2015
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ