Το καλάθι σας είναι άδειο!
μτφρ: Λίζυ Τσιριμώκου
Διαλέξεις στο στρατόπεδο Γκριαζόβιετς
Πώς μια σειρά προφορικών διαλέξεων σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης μπορεί όχι απλώς να αφορά, αλλά να σώζει από την έσχατη εξαθλίωση, πάει να πει την απώλεια της ανθρώπινης ιδιότητας 400 Πολωνούς αξιωματικούς; Πώς είναι δυνατόν η ζωή 400 αιχμαλώτων πολέμου να εξαρτάται κι εν τέλει να σώζεται χάρη στην από μνήμης περιγραφή του πολύτομου μυθιστορηματικού έργου του Προυστ, Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο; Πώς είναι δυνατόν άνθρωποι η ψυχική και σωματική υγεία των οποίων κρέμεται από μια κλωστή να βρίσκουν πρακτικό αποκούμπι στην από δεύτερο χέρι περιγραφή της ζωής στα αριστοκρατικά παρισινά σαλόνια του 19ου αιώνα; Ο Πολωνός αξιωματικός Γιόζεφ Τσάπσκι, ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες της σφαγής του Κατύν, βρίσκεται εν συνεχεία έγκλειστος για δέκα οκτώ μήνες στο στρατόπεδο του Γκράζοβιετς στη Ρωσία. Η βαθιά του αγάπη για τη λογοτεχνία, και ειδικότερα, για το ιλιγγιώδες ύφος του Προυστ, που αναλύει με λεπτότητα και λεπταισθησία ωρολογοποιού την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, τον ωθούν στην πραγματοποίηση μιας σειράς διαλέξεων η οποία αποτέλεσε για κείνον και τους συγκρατούμενούς του τη μοναδική διέξοδο από τον εφιάλτη της καθημερινότητας των στρατοπέδων. Η νοερή μετάβαση σ’ έναν κόσμο που βρίσκεται στους αντίποδες της δικής τους συνθήκης, η ικανότητα του Τσάπσκι να ζωντανεύει τις πιο λαμπρές σελίδες του Προυστ, τις οποίες ως πραγματικός λάτρης της λογοτεχνίας έχει αποστηθίσει και κουβαλάει ως φυλαχτό μέσα του, συγκρατούν τους εξαθλιωμένους αιχμαλώτους στον κόσμο των ζωντανών. Το βιβλίο αυτό αποτελεί την έμπρακτη απάντηση, το απαράμιλλο πειστήριο της ιαματικής, αν όχι και θαυματουργικής δύναμης της λογοτεχνίας.
ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΓΡΑΨΑΝ:
Το παυσίλυπον της Λογοτεχνίας
Εάν ο ήρωας του Τσβάιχ στην «Σκακιστική νουβέλα» του επιζεί χάρη στις φανταστικές του βαριάντες, ο Χανς Κρίστιαν Αντερσεν γλυτώνει από τα μαύρα παιδικά του χρόνια χάρη στους θρύλους της χώρας του, ο Βαρλάμ Σαλάμοφ επιζεί χάρη στις φανταστικές του βιβλιοθήκες από την κόλαση της Κολιμά, ο πολωνός αξιωματικός Γιόζεφ Τσάπσκι, ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες της σφαγής του Κατύν, έγκλειστος για δεκαοκτώ μήνες στο στρατόπεδο του Γκριαζόβιετς στη Ρωσία, θα κρατήσει 400 πολωνούς αιχμαλώτους πνευματικά εναργείς, σώζοντας τους από την έσχατη εξαθλίωση, αφηγούμενος Προυστ. Μια σειρά προφορικών διαλέξεων σε ένα βιβλίο που αποδεικνύει το παυσίλυπον της λογοτεχνίας.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Ελένη Γκίκα, www.liberal.gr, 3.4.2022
Ιδέες για το σήμερα και το αύριο μέσα από 15 βιβλία
Πολωνός αξιωματικός, αιχμάλωτος των Σοβιετικών μετά τον διαμελισμό της Πολωνίας ανάμεσα στη Γερμανία του Χίτλερ και την ΕΣΣΔ του Στάλιν, τον Σεπτέμβριο του 1939, ο Γιόζεφ Τσάπσκι (1896-1993) βρέθηκε να κρατείται στο Γκριαζόβιετς, σε ένα ερειπωμένο μοναστήρι 400 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μόσχας, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1941 και την επίθεση της Γερμανίας κατά της ΕΣΣΔ, οπότε απελευθερώθηκε. Ήταν ένας από τους τετρακόσιους αξιωματικούς και οπλίτες που επέζησαν, από τους 15.000 Πολωνούς στρατιωτικούς που εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη κάπου κάτω από τον αρκτικό κύκλο. Στο στρατόπεδο οι κρατούμενοι, προκειμένου να κρατηθούν όχι μόνο σωματικά αλλά και πνευματικά ζωντανοί, παρέδιδαν μαθήματα στους συγκρατουμένους τους, ο καθένας για θέματα που ήξερε καλύτερα. Έχοντας ζήσει στο Παρίσι ως ζωγράφος για δύο σχεδόν δεκαετίες, ο Τσάπσκι ανέλαβε να μιλήσει για τη γαλλική και πολωνική ζωγραφική και τη γαλλική λογοτεχνία.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
του Σπύρου Κακουριώτη, www.oanagnostis.gr, 28.10.2021
Ο Τάσος Γουδέλης για τον Προυστ του Τσάπσκι.
Είναι οι στιγμές που ο αναγνώστης νιώθει, όπως ο Μπόρχες, να υπερέχει του συγγραφέα: όταν απολαμβάνει έξοχες σελίδες.
Αυτές τις ημέρες βρέθηκε στα χέρια μου ένα σπάνιο βιβλίο από τις εκδόσεις Ποταμός. Πρόκειται για το «Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση» του Γιόζεφ Τσάπσκι, στη μετάφραση της εγνωσμένης γαλλικής παιδείας Λίζυς Τσιριμώκου.
Και μόνο το θέμα του βιβλίου δημιουργεί εξ ορισμού την υπέρβαση. Ο συγγραφέας Γιόζεφ Τσάπσκι (1896-1993), Πολωνός αξιωματικός, ένας από τους ελάχιστος επιζήσαντες της σφαγής του Κατίν, έγκλειστος το 1940 στο σοβιετικό στρατόπεδο Γκριαζόβιετς, έδωσε διαλέξεις από μνήμης στους εξαθλιωμένους συγκρατούμενούς του πάνω στο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ.
Ο γαλλομαθής Τσάπσκι ήταν μανιώδης μελετητής και γνώστης του μεγάλου αυτού έργου, αυτής της απίστευτης πινακοθήκης χαρακτήρων: ιλαροτραγικής, μαζί βαθύτατα μελαγχολικής και λεπταίσθητα ειρωνικής. Αυτής της μανιακής ανάπλασης της μεγαλοαστικής γαλλικής κοινωνίας των αρχών του περασμένου αιώνα, από έναν αφηγητή που ενορχηστρώνει, με ασυγκράτητη ορμή και περιγραφικό άγχος, αισθήματα, στοχασμούς και πάθη, δημιουργώντας καταιονισμό εικόνων και μακροπερίοδων προτάσεων στην απέλπιδα προσπάθειά του να συλλάβει τη διαφεύγουσα υφή του ατομικού χρόνου με τη συμβολή της μοναδικής διεξόδου που είναι η τέχνη.
Παράδοξη, λοιπόν, εκ πρώτης όψεως, η επιλογή του Τσάπσκι να μεταδώσει τη θερμότητα αυτού του αδιέξοδου-ρέκβιεμ σε ανθρώπους συντριμμένους. Αλλά από τη μια η μεγάλη δύναμη της σπουδαίας έκφρασης και από την άλλη η πίστη του Προύστ στη σωτηρία του δια της αισθητικής, κέρδισαν τη συμμετοχή των εξαθλιωμένων ακροατών.
Ο Πολωνός αφηγητής, με αναλυτική και συνθετική δεινότητα, προσεγγίζει το προυστικό έργο, κάνοντας ευφυείς διακειμενικές παρατηρήσεις. Κορυφαία αυτή που μιλά για την απροσδόκητη σχέση του ένθεου Μπλέζ Πασκάλ («του ανθρώπου που τον κατέτρωγε η νοσταλγία του απόλυτου») και του ηδονιστή Προυστ (στου οποίου το έργο «η λέξη 'Θεός' δεν αναφέρεται ούτε μια φορά»). «[…] Ο Πασκάλ δεν χλευάζει μονάχα τις έκλυτες αισθήσεις, αλλά όλες τις αισθήσεις. […] Ο (Προυστ) …δεν επιθυμεί παρά μόνο ένα πράγμα: να απολαμβάνει στη ζωή τις χαρές του (σαρκικού) έρωτα. (Και όμως) τούτη η αποθέωση όλων των πρόσκαιρων χαρών της ζωής μάς αφήνει μια γεύση πασκαλικής στάχτης στο στόμα. Ο ήρωας της «Αναζήτησης» εγκαταλείπει τα πάντα, όχι εν ονόματι του Θεού, όχι εν ονόματι της θρησκείας, πλήττεται όμως και αυτός από μια κεραυνοβόλα αποκάλυψη: ενταφιάζεται ζωντανός–νεκρός στην ταπετσαρισμένη με φελλό κάμαρά του για υπηρετήσει έως θανάτου ό,τι είναι γι’ αυτόν το απόλυτο: το καλλιτεχνικό του έργο».
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Τάσος Γουδέλης, 8.9.2021
Αυτό είναι ο άνθρωπος…
Ο πρωτομάρτυρας Λέβι, στην κόλαση του Αουσβιτς, κατά τη σύντομη διαδρομή ώς τα μαγειρεία, απαγγέλλει Δάντη στον φίλο του Ζαν Σαμουέλ. Δεν είναι ο μόνος, μας θυμίζει ο Τσβετάν Τοντόροφ (Απέναντι στο ακραίο) που αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην αισθητική εμπειρία μέσα στα στρατόπεδα.
Η Μίλενα και η Μαργκαρέτε κρύβονται για να συζητήσουν για τον Κάφκα, ένας νεαρός κομμουνιστής ανακαλύπτει μαγεμένος την Αισθηματική αγωγή και ο Χέρλινγκ-Γκρουτζίνσκι, στα στρατόπεδα της Βολόγκντας, τις Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων. Η Σαρλότ Ντελμπό είναι διατεθειμένη να ανταλλάξει τη μερίδα ψωμιού μιας μέρας για έναν Μολιέρο και ο Λέβι ακόμα και τη σούπα του για λίγους στίχους! Η Γκίνσπουργκ συνήθιζε ν’ απαγγέλλει για ώρες από στήθους ποίηση και πεζογραφία, και μια φορά, στο τρένο προς το Βλαδιβοστόκ, απήγγειλε ολόκληρο τον Ευγένιο Ονιέγκιν, μπροστά στους δύσπιστους δεσμώτες της, κερδίζοντας το στοίχημα.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Αριστοτέλης Σαΐνης, www.efsyn.gr, 6.6.2021
Μελετώντας Προυστ στα γκουλάγκ
Ο Γιόζεφ Τσάπσκι γεννήθηκε το 1896 στην Πράγα. Στην πορεία της μακράς ζωής του –πέθανε σχεδόν αιωνόβιος το 1993– διέπρεψε ως ζωγράφος, συγγραφέας και κριτικός τέχνης. Ταυτόχρονα όμως, όλη η ζωή του συνυφάνθηκε με την τραγική μοίρα της Ευρώπης του 20ού αιώνα. Ως φοιτητής στο πανεπιστήμιο της Πετρούπολης, βρέθηκε το 1917 στη Ρωσία και παρασύρθηκε στη δίνη της Επανάστασης. Λίγο αργότερα, απαρνήθηκε τον πασιφισμό του και πολέμησε με τον πολωνικό στρατό εναντίον των Σοβιετικών. Μετά από κάποια χρόνια μποέμικης ζωής στο Παρίσι, όπου άρχισε σιγά σιγά ν’ αναγνωρίζεται ως ζωγράφος, το 1939 στρατεύτηκε εκ νέου, ως αξιωματικός αυτή τη φορά, στον πολωνικό στρατό. Αιχμαλωτίστηκε από τους Σοβιετικούς στο Λβοβ, και προοριζόταν να σφαγιαστεί στο Κατύν, μαζί με τους περισσότερους από 20.000 Πολωνούς που δολοφονήθηκαν εκεί κατ’ εντολή της σοβιετικής ηγεσίας. Χάρη όμως σε κάποια ανεξήγητη μοίρα, ήταν ανάμεσα στους μόλις 395 αξιωματικούς που τελικά γλίτωσαν την εκτέλεση. Έζησε για σχεδόν δύο χρόνια αιχμάλωτος σε στρατόπεδα στη Ρωσία, πρώτα στο Σταρομπιέλσκ κι έπειτα στο Γκριαζόβιετς. Μετά την απελευθέρωσή του, επέστρεψε και πάλι στη Μόσχα, αναζητώντας μάταια τα ίχνη των σφαγιασθέντων συντρόφων του. Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταστάθηκε οριστικά στο Παρίσι, όπου αφοσιώθηκε στη ζωγραφική και τη συγγραφή.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Γιώργος Πινακούλας, https://pantodapa.wordpress.com, 20.5.2021
Σκασιαρχείο από την πραγματικότητα
Το ίδιο το lockdown, τουλάχιστον για τους περισσότερους, δεν ήταν παρά μια χλωμή απομίμηση εγκλεισμού, τόσο συγγενική προς τον αυθεντικό εγκλεισμό όσο και το συνάχι με την πνευμονία
«Βλέπω ακόμα τους συντρόφους μου στριμωγμένους κάτω από τα πορτρέτα του Μαρξ, του Ενγκελς και του Λένιν, ξεθεωμένους από τη δουλειά στο κρύο που έπεφτε ίσαμε τους μείον σαράντα πέντε βαθμούς, να ακούν τις διαλέξεις μας για θέματα τόσο απομακρυσμένα από αυτό που ζούσαμε. Συλλογιζόμουνα τότε με συγκίνηση ότι ο Προυστ, μέσα στην υπερθερμασμένη και επενδυμένη με φελλό κάμαρά του, θα ένιωθε πολύ ξαφνιασμένος και ίσως συγκινημένος μαθαίνοντας πως, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, κάποιοι φυλακισμένοι Πολωνοί, μετά από μια ολόκληρη μέρα μέσα στο χιόνι και στο κρύο (…) άκουγαν με έντονο ενδιαφέρον την ιστορία της δούκισσας ντε Γκερμάντ, τον θάνατο του Μπεργκότ και όλα όσα μπορούσα να θυμηθώ από εκείνον τον κόσμο των πολύτιμων ψυχολογικών ανακαλύψεων και της λογοτεχνικής ομορφιάς». ΓΙΟΖΕΦ ΤΣΑΠΣΚΙ (1944)
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Πέτρος Τατσόπουλος, www.in.gr, 9.5.2021
Γιόζεφ Τσάπσκι: ζωγράφος, κρατούμενος και μαθητής του Προυστ – του Τζον Γκρέι
Το πρωί της 2ας Σεπτεμβρίου 1939, ο Πολωνός ζωγράφος Γιόζεφ Τσάπσκι, σαράντα τριών ετών τότε, έκρυψε έναν λεπτό τόμο με τα απομνημονεύματα του Αντρέ Ζιντ στην τσέπη του πανωφοριού του κι έφυγε για να πολεμήσει τις προελαύνουσες ναζιστικές δυνάμεις. Σ’ ένα μυστικό πρωτόκολλο του γερμανοσοβιετικού συμφώνου που εγγυόταν μη επίθεση μεταξύ των δύο δυνάμεων, το οποίο επισημοποιήθηκε στις 23 Αυγούστου, ο Στάλιν και ο Χίτλερ είχαν συμφωνήσει να διαλύσουν το πολωνικό κράτος και να μοιράσουν τα εδάφη και τον πληθυσμό του. Δεκαέξι μέρες μετά τη γερμανική εισβολή, σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Πολωνία από τα ανατολικά. Καθώς είχε περικυκλωθεί από γερμανικές και σοβιετικές δυνάμεις στο Λβοβ, η μονάδα του Τσάπσκι υποχρεώθηκε να παραδοθεί. Οι Γερμανοί παρέδωσαν τις πολωνικές δυνάμεις στους Σοβιετικούς, κι εκείνος έζησε δύο χρόνια έγκλειστος στα σοβιετικά στρατόπεδα.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
μτφρ Θοδωρής Σταμάτης, https://frear.gr, 9.5.2021
Ο Προυστ, αντίδοτο στον πόλεμο
Οι διαλέξεις που κράτησαν όρθιους Πολωνούς αιχμαλώτους το 1940-41
«Συλλογιζόμουνα τότε με συγκίνηση ότι ο Προυστ, μέσα στην υπερθερμασμένη και επενδυμένη με φελλό κάμαρά του, θα ένιωθε πολύ ξαφνιασμένος και ίσως συγκινημένος μαθαίνοντας πως, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, κάποιοι φυλακισμένοι Πολωνοί, μετά από μια ολόκληρη μέρα μέσα στο χιόνι και στο κρύο, που άγγιζε συχνά τους μείον σαράντα βαθμούς, άκουγαν με έντονο ενδιαφέρον την ιστορία της δούκισσας ντε Γκερμάντ, τον θάνατο του Μπεργκότ και όλα όσα μπορούσα να θυμηθώ από εκείνον τον κόσμο των πολύτιμων ψυχολογικών ανακαλύψεων και της λογοτεχνικής ομορφιάς».
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Ηλίας Μαγκλίνης, www.kathimerini.gr, 26.4.2021
