Η καμηλοπάρδαλη τρώει τα φύλλα

Η καμηλοπάρδαλη τρώει τα φύλλα

Η ψυχανάλυση ενός μικρού αγοριού με φοβίες

Μέσα από τη σύζευξη θεωρίας και κλινικής πρακτικής παρουσιάζεται η ψυχαναλυτική διαδρομή ενός μικρού αγοριού που υποφέρει από φοβίες οι οποίες το καθηλώνουν στο σπίτι. 
Όπως σε κάθε ψυχανάλυση, η πορεία είναι δύσκολη: παλινωδίες, ερωτήματα που είτε δεν βρίσκουν απαντήσεις είτε αυτές διαψεύδονται λίγο μετά, απελπισία που γεννά η δυσπιστία προς την ψυχαναλύτρια όταν το παιδί την τοποθετεί στη θέση των γονέων. Όμως η ελπίδα στην ψυχανάλυση δεν εγκαταλείπεται, και η επιθυμία για ζωή αυτού του αγοριού απελευθερώνεται σιγά σιγά, όπως μαρτυρεί και η ιστορία που διηγείται στην τελευταία συνεδρία: «Αυτά τα ψάρια ζούσαν σε μια άλλη θάλασσα. Εκεί που πηγαίνανε τα έπιασε ένας ψαράς. Ο ψαράς τα έβλεπε, τα ξανάβλεπε και σκέφτηκε ότι θα ήταν ωραία να τα πουλήσει. Αλλά όμως αργότερα τα πήγε και τα αγόρασε ένας άνθρωπος που δεν τα έφαγε γιατί ήταν ζωντανά και τα έβαλε σε μια γυάλα. Κι επειδή ήταν μικρή και δεν χωρούσαν, σκέφτηκε να τα πετάξει σε μια θάλασσα. Έτσι έκανε, κι αυτά τα ψάρια ήταν ευχαριστημένα γιατί ήταν ελεύθερα μέσα στο νερό».
Η αδυναμία του φοβικού να δεχτεί τον αποχωρισμό, να δεχτεί πως δεν είναι όλα εφικτά, πως η αιμομιξία δεν είναι εφικτή, υποχωρούν όταν στη μεταβίβαση εμφανίζεται μια καινούργια φαντασίωση, στην οποία τα ασφυκτικά σημαίνοντα της πλησμονής έχουν δώσει τη θέση τους σ’ εκείνα της ελλείψεως. Η αβεβαιότητα υποχωρεί, το αίνιγμα της επιθυμίας του Άλλου καθίσταται λιγότερο αγχογόνο, λιγότερο επιτακτική η ανάγκη κατασκευής ενός φοβικού συστήματος. Και τότε το παιδί μπορεί ν’ αφήσει τον κλειστό του χώρο, να το σκάσει από τη γυάλα ‒ να ξανοιχτεί με μεγαλύτερη βεβαιότητα στην αβεβαιότητα που είναι η ζωή. 


ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΓΡΑΨΑΝ:


Τι μπορεί να φοβάται ένα παιδί σήμερα;
«Μια φοβία μπορεί να παραμένει αδρανής για ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο, ενίοτε, διάστημα και να ενεργοποιείται, όταν κάτι της τάξεως του συμβολικού διαρρηγνύεται, οπότε το υποκείμενο χάνει τα μέχρι τότε, έστω αβέβαια, σημεία αναφοράς του», σημειώνει η συγγραφέας.
   «Μια φοβία μπορεί να παραμένει αδρανής για ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο, ενίοτε, διάστημα και να ενεργοποιείται, όταν κάτι της τάξεως του συμβολικού διαρρηγνύεται, οπότε το υποκείμενο χάνει τα μέχρι τότε, έστω αβέβαια, σημεία αναφοράς του», σημειώνει η συγγραφέας.
   Ο Ευγένιος είναι ένα αγόρι έξι ετών με διάφορες φοβίες που τον υποχρεώνουν να μένει έγκλειστος στο σπίτι. Φοβάται να είναι μόνος σε οποιοδήποτε δωμάτιο, έχει ένα μόνιμο, βασανιστικό άγχος και σοβαρές διαταραχές ύπνου. Οι γονείς του πάσχουν από τις δικές τους φοβίες, οι οποίες αναδύονται στην επιφάνεια όταν αποφασίζουν να πάνε τον Ευγένιο για ψυχανάλυση...
   Την τρίχρονη ψυχαναλυτική πορεία ενός παιδιού με φοβίες μέσω των σχεδίων, των ιστοριών, των ονείρων και των κατασκευών του, παρακολουθεί το βιβλίο «Η καμηλοπάρδαλη τρώει τα φύλλα» της ψυχαναλύτριας Μαρίας Ρουμελιώτου - Καλεώδη. Επίκαιρο, δυνατό και εντέλει αισιόδοξο, αφού «η επιθυμία για ζωή» του Ευγένιου είναι αυτή που υπερισχύει σε αυτή την περίπτωση, μία από τις πρώτες που αντιμετώπισε η συγγραφέας.
– Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε βιβλίο για ένα παιδί με φοβίες;
– Αναρωτήθηκα κι εγώ για τους λόγους που με έκαναν να γράψω αυτό το βιβλίο. Εθεσα στον εαυτό μου μερικές ερωτήσεις, που υπάρχουν στο τέλος του βιβλίου. Οπως: Τι άραγε αναζητεί ένας ψυχαναλυτής μέσ’ από την έκθεσή του με την ανάλυση μιας ανάλυσης; Να συνδεθεί με τους άλλους αναλυτές που γνώρισαν και βίωσαν ανάλογες καταστάσεις; Να δείξει ποιο δρόμο ακολούθησε και πώς έφτασε σε όποιο αποτέλεσμα έφτασε; Να μειώσει τη μοναξιά του; Να αναγνωριστεί, σε τελευταία ανάλυση, ως αναλυτής; Να εκπληρώσει κάποιο χρέος συμβολικό; Οσο κι αν καθένα από τα παραπάνω ερωτήματα έχει την αλήθεια τη δική του, νομίζω ότι η αίσθηση του χρέους καθορίζει κυρίως ένα τέτοιο εγχείρημα.
   Η περίπτωση του Ευγένιου είναι ιδιαίτερη· η ψυχανάλυσή του δύσκολη αλλά και ενδιαφέρουσα. Με έθετε συνεχώς μπροστά στην έκπληξη και το απρόβλεπτο. Το ασυνείδητό του κινητοποιούσε το δικό μου, το οποίο έδινε με τη σειρά του απαντήσεις, συχνά μέσω του σώματος, αρνητικές ή θετικές, που με προβλημάτιζαν, είτε αμέσως είτε εκ των υστέρων, και έκαναν την ανάλυση να προχωράει.
   Και καθώς είναι μία περίπτωση, η ανάλυση της οποίας αναφέρεται ολόκληρη, γινόμαστε μάρτυρες τού πώς εγκαθίσταται η μεταβίβαση, από πόσους σκοπέλους περνάει· διότι η ψυχανάλυση με ένα παιδί κινητοποιεί και το ασυνείδητο των γονέων.
   Το χρέος στην ψυχανάλυση συνίσταται στο να μεταδώσω αυτή την εμπειρία –τόσο πιο πολύτιμη όσο η γραφή ολόκληρης της ανάλυσης σπανίζει στην ψυχαναλυτική φιλολογία–στην ψυχαναλυτική ή άλλη κοινότητα· στο να ακούσουν όσοι γονείς διαβάσουν το βιβλίο, ότι τις δυσκολίες των παιδιών μπορεί να τις ακούσει ένας ψυχαναλυτής και κάτι να συμβεί.
– Πώς θα ορίζατε τη φοβία;
– Οταν μιλάμε για φοβία έξω από την ψυχανάλυση, συνήθως αναφερόμαστε αδιακρίτως στις διάφορες φοβίες, στους διάφορους φόβους που οι άνθρωποι –ενήλικες ή παιδιά– παρουσιάζουν κατά τρόπο συνεχή ή σε ορισμένες φάσεις της ζωής τους.
   Οταν, στην ψυχανάλυση, μιλάμε για τη φοβία, αναφερόμαστε στη νεύρωση της φοβίας, αν και η φοβία εμφανίζεται τόσο στις άλλες νευρώσεις όσο και στη διαστροφή και την ψύχωση. Τι είναι λοιπόν
αυτή η νεύρωση;
   Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γένεσή της καθορίζεται από τη δυνατότητα ή μη των γονέων να τοποθετούνται σε θέση γονέων συμβολικών ως προς το παιδί· να μπορούν δηλαδή να επιβάλλουν σ’ αυτό έναν ευνουχισμό λυτρωτικό, μέσω του οποίου καθίσταται δυνατή η επιβολή της απαγορεύσεως της αιμομειξίας. Η επιβολή αυτού του νόμου, αυτού του ταμπού, καθορίζει ολόκληρη τη μετέπειτα ζωή του υποκειμένου, αφού απ’ αυτήν εξαρτάται η συμβολική ένταξή του στην κοινωνία. Για να μπορέσουν όμως οι γονείς να το κάνουν αυτό, θα πρέπει να έχουν περάσει και οι ίδιοι από μία ανάλογη ψυχική διαδικασία σε σχέση με τους δικούς τους γονείς. Οταν κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν, το παιδί δεν συναντά απέναντί του κάποια σταθερότητα στην οποία να μπορεί να στηριχθεί. Αναγκάζεται λοιπόν να ανατρέξει στα δικά του μέσα: να φτιάξει ένα σύστημα –το σύστημα της φοβίας– το οποίο θα του επιτρέψει να βάλει ένα φράγμα εκεί όπου οι γονείς δεν μπορούν να το βάλουν, να δημιουργήσει μια σαφήνεια για να τα βγάλει πέρα με την ασάφεια των γονέων.
– Στην εποχή που διανύουμε, πιστεύετε ότι έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις παιδιών με φοβίες;
– Μια εποχή κρίσης δεν δημιουργεί από μόνη της περιπτώσεις φοβίας. Ομως, αυτό που μπορεί να οφείλεται στην κρίση, είναι η εμφάνιση ή η επιδείνωση των φοβικών συμπτωμάτων. Και αυτό δίνει την εντύπωση πως κατά την κρίση υπάρχουν περισσότερες περιπτώσεις φοβίας. Διότι μια φοβία μπορεί να παραμένει αδρανής για ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο, ενίοτε, διάστημα, και να ενεργοποιείται, όταν κάτι της τάξεως του συμβολικού διαρρηγνύεται, οπότε το υποκείμενο χάνει τα μέχρι τότε, έστω αβέβαια, σημεία αναφοράς του.
   Και αυτό που δημιουργείται ή επιδεινώνεται σε μια εποχή κρίσης σε όλα τα επίπεδα, είναι η διάλυση των συμβολικών αξιών. Οι ήδη λοιπόν ασαφείς και αβέβαιες αναφορές στις γονεϊκές μορφές υφίστανται ένα νέο πλήγμα.
Αιτία δεινών η κρίση αξιών
– Φαινόμενα όπως η διάλυση της πυρηνικής οικογένειας, η κρίση των σχέσεων, η βία στα σχολεία, η οικονομική κρίση οδηγούν στην εκδήλωση μιας φοβίας;
– Η διάλυση των συμβολικών αξιών είναι η αιτία πολλών δεινών, που δυσκολεύουν όλους τους ανθρώπους, αλλά ιδιαίτερα τα παιδιά, και ακόμη περισσότερο τα φοβικά παιδιά. Γεγονότα π.χ. όπως αυτό του bullying, μπορούν να βιώνονται πολύ τραυματικά, διότι τα φέρνουν αντιμέτωπα αφενός με τον σαδισμό των άλλων παιδιών, πράγμα που φέρνει στην επιφάνεια τον ψυχικό σαδισμό που ήδη έχουν υποστεί από το ασυνείδητο των γονέων, με αποτέλεσμα να ευνοηθεί έτσι μια σαδομαζοχιστική σχέση· αφετέρου, η αίσθηση αδυναμίας και συχνά παραίτησης των υπευθύνων ενηλίκων να δράσουν και να επιβάλουν την τάξη σύμφωνα με ένα νόμο, στον οποίο όμως και οι ίδιοι υπόκεινται, τα αποδιοργανώνει, κάνοντάς τα να καταφεύγουν στον γνωστό τους τρόπο προστασίας, που είναι η ένταση των φοβιών.
   Οσο για τη διάλυση της πυρηνικής οικογένειας, δεν νομίζω ότι μπορούμε να την θεωρήσουμε, κατά κάποιο ιδιαίτερο τρόπο, υπεύθυνη για τη φοβία των παιδιών. Διότι ένας πατέρας ή μία μητέρα που μεγαλώνουν μόνοι, ή με κάποιο σύντροφο, τα παιδιά τους μπορούν να τα μεγαλώνουν πάρα πολύ καλά, εάν οι ίδιοι είναι σε θέση συμβολική απέναντί τους, μπορούν δηλαδή να απαγορεύουν την αιμομειξία, χωρίς να καταπνίγουν κάθε τους επιθυμία. Αλλωστε μία πυρηνική οικογένεια δεν αποτελεί εχέγγυο για τη μη εμφάνιση νεύρωσης στο παιδί. Απόδειξη ο αριθμός των φοβικών παιδιών σε τέτοιες οικογένειες.
   Η οικονομική κρίση είναι επίσης ένας επιβαρυντικός παράγοντας, στο μέτρο που το υποκείμενο αδυνατώντας να ανταποκριθεί σε ό,τι χρειάζεται η οικογένειά του, αισθάνεται μειωμένο, υποβαθμισμένο, ταπεινωμένο, και έτσι βιώνεται από το παιδί.
   «Η καμηλοπάρδαλη τρώει τα φύλλα» (Η ψυχανάλυση ενός μικρού αγοριού με φοβίες) της Μαρίας Ρουμελιώτου - Καλεώδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός.
   της Σάντρας Βούλγαρη, Η Καθημερινή, 9 Μαρτίου 2014
 

Γράψτε μια κριτική