Το καλάθι σας είναι άδειο!
Πρόλογος: Μαρία Χούκλη
Ποιος δεν έχει βαρεθεί να ακούει ότι «η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη», ότι «το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο», ότι «το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό», ότι «η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό», ότι «η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» είναι πάντα «σφοδρή» και ότι «η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική»;
Ο Αριστείδης Ρωμανός ανθολογεί, ερμηνεύει και σχολιάζει, χωρίς να εγκαταλείπει το άλλοτε πικρό και άλλοτε αιχμηρό του χιούμορ, την κοινοτοπία της ξύλινης γλώσσας. Η Μαρία Χούκλη προλογίζει με κέφι και διαπιστώνει πως οι ασχήμιες της πόλης είναι αντίστοιχες με τα βαρετά τέρατα της γλώσσας.
ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΓΡΑΨΑΝ:
Τα «λύματα» της Νέας Ελληνικής
Γιατί η καταστροφή είναι πάντα βιβλική; Γιατί η αδρεναλίνη είναι πάντα στα ύψη;
Και γιατί όλα οφείλονται σε επικοινωνιακό έλλειμμα; Ενα λεξικό των νέων κοινοτοπιών
Τα ακούμε και τα διαβάζουμε κάθε μέρα, κάθε ώρα. Μας βομβαρδίζουν τόσο καταιγιστικά και αδιάκοπα, που, πλέον, αν δεν μας έχουν καταπιεί ολοκληρωτικά, τουλάχιστον, τα έχουμε συνηθίσει: το «αναλαμβάνω την πολιτική ευθύνη», το «θα χυθεί άπλετο φως και η αλήθεια θα λάμψει», οι παρατάξεις που «υπόσχονται ρήξεις με το κατεστημένο», η «μηδενική ανοχή στη διαφθορά», η «συμμετοχή του κυρίαρχου λαού», αλλά και τόσα άλλα, πιο γραφικά, όπως η «κατάθεση ψυχής», το «βάλτε μια άνω τελεία» ή το «αφήστε με να ολοκληρώσω» και το «μόλις τελείωσα», «η αδρεναλίνη» που βρίσκεται «στα ύψη» ή «το θερμόμετρο που είναι στο κόκκινο»...
Ολα αυτά, και πολλά ακόμη αντίστοιχα λεκτικά σχήματα, είναι τόσο παρόντα πια στη ζωή μας, που, όπως και να το κάνει κανείς, «θέλουν το λεξικό τους»... Κι αυτό ήρθε. Και περιέχει 124 φράσεις που ακούμε και διαβάζουμε συνεχώς. Εχει όμως μια διαφορά από τα κοινά λεξικά. Κάθε λεξικό περιέχει λήμματα. Εκτός από αυτό. Που περιέχει «λύματα», και μάλιστα αρκούντως «τοξικά», καθώς μολύνουν διαρκώς και περισσότερο τον λόγο και τη σκέψη μας, την υπόστασή μας. «Λύματα» που κυριαρχούν στον πολιτικό και τον τηλεοπτικό ελληνικό λόγο, δηλαδή στο μέγα μέρος του δημόσιου λόγου στον τόπο μας.
Ο όρος «ξύλινη γλώσσα», «δανεικός», από τα γαλλικά, εγκαταστάθηκε στην κοινή ελληνική στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Και αναφέρεται κυρίως στον λόγο που, πίσω από τον ακατάσχετο βερμπαλισμό, τελικά άλλα λέει κι άλλα εννοεί. Με τα χρόνια όμως η «ξύλινη γλώσσα», που ξεκίνησε από την πολιτική, σταδιακά κυριάρχησε, σχεδόν ολοκληρωτικά, στον δημόσιο λόγο, ιδίως μέσα από την άνευ όρων «υιοθέτησή» της από την τηλεόραση. Και, τελικά, επικάθησε τόσο ολοκληρωτικά στη δημόσια συζήτηση κάθε μορφής στην Ελλάδα, που φτάσαμε να την αντιμετωπίζουμε ως απόλυτα αυτονόητη: τώρα πια, δεν είναι η «ξύλινη γλώσσα» που μας ξενίζει, αλλά οι εξαιρέσεις της. Οποιος δεν τη χρησιμοποιεί και μιλά ευθέως και επί της ουσίας εκεί όπου οι άλλοι μιλούν στρογγυλεμένα και αποφεύγοντας να πουν το οτιδήποτε με το όνομά του, περίπου μοιάζει πια με τον «τρελό του χωριού»...
Ομως, δεν είναι μόνον το «στρογγύλεμα» της πραγματικότητας κίνητρο για τον ξύλινο λόγο. Ο συγγραφέας αυτού του εντυπωσιακού μικρού αλλά μεγάλου σε ουσία βιβλίου αρχιτέκτων, πολεοδόμος και συγγραφέας Αριστείδης Γ. Ρωμανός καταγράφει σειρά αιτιών αλλά και κινήτρων για την επικράτηση του «ξύλινου λόγου»: την αμάθεια και την πνευματική οκνηρία, την υστεροβουλία διαφόρων μορφών, όπως τη συσκότιση μιας πληροφορίας, την κατασκευή μιας άλλης, ή την αποσιώπηση ενός μηνύματος, την απουσία έγκυρης, επιστημονικής ή άλλης πληροφόρησης για θέματα που χειρίζεται ο δημόσιος λόγος, την «καφενειακή» δομή της παρουσίασης και του περιεχομένου της ενημέρωσης, ακόμα και το πιο απλό: την αδήριτη ανάγκη των μέσων ενημέρωσης να γεμίσουν χρόνο και χώρο χωρίς να ξέρουν ή να έχουν τι να πουν, χωρίς να διαθέτουν τους ανθρώπους που μπορούν να το πουν...
Πάντως, το ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, έχει εδώ και μια αδυναμία. Στρέφει την προσοχή του κυρίως στον τηλεοπτικό λόγο, ενώ η μήτρα του κακού υπήρξε- και παραμένει- ο πολιτικός «ξύλινος λόγος». Πόσο ενδιαφέρον θα ήταν αν ο συγγραφέας του είχε εντρυφήσει περισσότερο σε αυτόν, μέσα, λ.χ., από τα πρακτικά της Βουλής, ή, πολύ περισσότερο, αν είχε ασχοληθεί συστηματικά με τον λόγο των «αρχιερέων» της «ξύλινης γλώσσας», δηλαδή των κυβερνητικών εκπροσώπων, τα τελευταία- αρκετά- χρόνια. Εκεί που η «ξύλινη γλώσσα» θριαμβεύει ως η μεγάλη σύγχρονη γλωσσική και, εν τέλει, πνευματική τέχνη: του να μιλάς πολύ, αλλά να μη λες τίποτα...
Η «ξύλινη γλώσσα» δεν πρέπει να συγχέεται με τη γλωσσική ανεπάρκεια η οποία επίσης κατακλύζει τον δημόσιο λόγο, κυρίως τον τηλεοπτικό, αλλά όχι μόνον αυτόν. Η «ξύλινη γλώσσα», όσο κι αν πλέον αυτό χάνεται στο βάθος της, διαθέτει «δόλο», έχει κίνητρο, σε αντίθεση με την ανεπάρκεια, που είναι το αποτέλεσμα της σχεδόν ανύπαρκτης παιδείας. Βέβαια, όταν οι δυο τους συναντιούνται, το αποτέλεσμα γίνεται... μαγικό, αν και επί της ουσίας είναι τραγικό- το βιβλίο είναι γεμάτο από τέτοια... σπαρταριστά κομψοτεχνήματα, που διαμορφώνουν καθημερινά τη σκέψη και την αισθητική μας, οδηγώντας τες στα μαύρα τάρταρα...
«Είσαι ό,τι τρως» έλεγε μια παλιότερη ρήση. Τελικά, σήμερα, θα μπορούσε να συμπληρωθεί: «είσαι ό,τι λες» και, κυρίως, όλο και πιο πολύ, «είσαι ό,τι ακούς»... Από την ώρα που ο λόγος και, πίσω από αυτόν η σκέψη, διαμορφώνονται πια κυρίως από την τηλεόραση- αυτή, τη συγκεκριμένη τηλεόραση που ξέρουμε-, η γλώσσα φτωχαίνει, η σκέψη νεκρώνεται, τελικά, η ελευθερία του ανθρώπου, κατά κάποιον τρόπο, αυτοκτονεί...
Φληναφήματα και κενολογίες
«Η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό»: ο ληστής ή/και φονιάς έγινε άφαντος και οι πιθανότητες να βρεθεί είναι ελάχιστες. Το εξαπολύω από πού βγήκε άραγε; Μήπως πρόκειται για παράφραση από τη Γραφή «νυν εξαπολύεις τους μπάτσους σου, κύριε (Αττικάρχα)»;
«Επτασφράγιστο μυστικό κρατείται ο χρόνος της άφιξης της διάσημης σταρ»: συνήθης αναφορά σε κάτι που ξέρει η μισή- αν όχι όλη- η Ελλάδα.
«Ο Α είναι ένα καταξιωμένο στέλεχος του κινήματος»:
Μπορεί να είναι και προοίμιο καταγγελτικού λόγου κατά του Α, στον οποίο χαρίζεται ένα εισαγωγικό κολακευτικό επίθετο προτού λουστεί με ένα σωρό απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς. «Θα λάβουμε πρόσθετα μέτρα αν χρειαστεί»: με μια αντιστροφή του «αν» και την απλή αντιμετάθεση στη σειρά των λέξεων, προκύπτει η αληθινή πρόταση: «θα χρειαστεί να λάβουμε πρόσθετα μέτρα».
«Θα διαφυλάξουμε με κάθε τρόπο το εισόδημα του ελληνικού λαού»: Μέρες που είναι, το μήνυμα ξεπερνά κάθε δυνατότητα ευπρεπούς σχολιασμού...
«Ετσι ακριβώς, Στρατή»: κλασική απάντηση ρεπόρτερ στημένου στο κρύο επί ώρες, ο οποίος υποτίθεται πως διαφωτίζει τους θεατές για την κατάσταση στην οποία περιήλθε η παραλιακή λεωφόρος μετά το ξέσπασμα των ακραίων καιρικών φαινομένων. Προτού αρχίζει να «εξειδικεύει» τις πληροφορίες που έχει δώσει ο έχων το κεντρικό πρόσταγμα Στρατής, ο εκτελών το «ρεπορτάζ» επιβεβαιώνει με την ως άνω εισαγωγική ρήση τα λεχθέντα του Στρατή για να τα επαναλάβει στη συνέχεια σχεδόν αυτολεξεί...
Γεώργιος Π. Μαλούχος, ΤΟ ΒΗΜΑ online, Κυριακή, 18 Ιουλίου 2010
