Το καλάθι σας είναι άδειο!
Εξαμηνιαίο περιοδικό ψυχανάλυσης
ΥΣΤΕΡΙΑ
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Σημείωμα των εκδοτών 2
ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ
Σταύρος Μέντζος 8
Πέτρος Χαρτοκόλλης 23
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ
Η υστερία, πηγή ερωτημάτων και έμπνευσης για τον Freud Xρυσή Γιαννουλάκη 30
Υστερία: μια ψυχαναλυτική διαδρΟμή εκατόν δέκα και πλέον ετών Κατερίνα Κονδύλη 70
ΚΛΙΝΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ
Η υστερία στις αρχές του 21ου αιώνα Σταύρος Μέντζος 117
Κεφαλαλγία και σεξουαλικότητα Νίκος Γκουγκουλής 127
Το ψέμα στην ανάλυση: κλινική σπουδή Μαρίνα Περρή 145
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ
Ο Αλεξάντρ Μανέτ από την Ιστορία Δύο Πόλεων του Τσαρλς Ντίκενς. Μια περίπτωση ανδρικής υστερίας στην καρδιά της βικτοριανής εποχής. Κώστας Ζερβός 166
Η κάθαρση στην ψυχανάλυση και την ελληνική τραγωδία Δομινίκη Μυλωνά 203
Υστερία και μετουσίωση: εκλεκτικές συγγένειες. Με αφετηρία την ταινία Η ωραία της ημέρας Χάρης Μωρίκης 238
Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Ω Ν Ε Κ Δ Ο Τ Ω Ν
Η έκδοση του περιοδικού Οιδίπους αποτελεί μια πρωτοβουλία με στόχο τη συμβολή στα ψυχαναλυτικά πράγματα της Ελλάδας. Η ψυχανάλυση, με την εμπειρία της μακράς οικουμενικής διαδρομής της αλλά και της σημαντικής πορείας της στην Ελλάδα, αναζητεί τη θέση της στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στο κοινωνικό της περιβάλλον. Οι ψυχαναλυτικές διαδρομές είναι ιδιαίτερες κάθε φορά, διαφορετικές από τόπο σε τόπο. Η έκδοση αυτή επιθυμεί να είναι μια συμβολή στην ανάδειξη αλλά και στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται η ψυχανάλυση στη χώρα μας.
Η πρωτοβουλία μας έχει στόχο την παρουσίαση ψυχαναλυτικών κειμένων που εμπνέονται από τη φροϋδική παράδοση και συμβάλλουν ουσιαστικά στην εξέλιξη της ψυχαναλυτικής σκέψης. Η έκδοσή μας θα φιλοξενεί επίσης απόψεις που θεμελιώνονται τόσο στη θεραπευτική δραστηριότητα της ψυχανάλυσης όσο και στην ενεργό συμμετοχή της σε ένα ευρύ φάσμα αναζητήσεων, από τις φυσικές, κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες έως την καλλιτεχνική δημιουργία.
Αποδίδουμε όμως ιδιαίτερη σημασία στην κλινική εργασία και στη θεραπευτική δυναμική της ψυχανάλυσης. Θεωρούμε ότι από εκεί πηγάζει, κατά κύριο λόγο, η επιστημονική εγκυρότητα, η κοινωνική και πολιτισμική καταξίωση, όπως εν τέλει και η ηθική νομιμότητα κάθε ψυχαναλυτικού εγχειρήματος. Στην οπτική αυτή μας ενδιαφέρει η ανάπτυξη και στη χώρα μας του γόνιμου διαλόγου που συντελείται γύρω από τα θέματα αυτά στο πλαίσιο της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης και της διεθνούς ψυχαναλυτικής κοινότητας.
Στηριζόμαστε και εμπνεόμαστε από την ιστορία των ψυχαναλυτικών εννοιών και της θεραπευτικής πρακτικής της ψυχανάλυσης. Ως δέσμη επιστημονικών υποθέσεων σχετικών με τη λειτουργία του ψυχισμού, η ψυχανάλυση διεκδικεί τη θέση της και τη δημιουργική προσαρμογή της στη νέα εποχή δίχως να χάνει τον ορίζοντα των κατοχυρωμένων απόψεων που διαθέτει. Καθώς μάλιστα προβαίνει σε προβλέψεις και υποσχέσεις που αφορούν θεραπευτικές εφαρμογές, η ψυχανάλυση αναμετράται με τους όρους του σημερινού κόσμου και τις εξελίξεις που έχουν συντελεσθεί σε όμορους επιστημονικούς τομείς. Μεταξύ αυτών είναι και η μεθοδολογικά διασαφηνισμένη τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητάς της. Οι εξελίξεις αυτές την επηρεάζουν και τη θέτουν ενώπιον ενός διλήμματος: περιχαράκωση ή άνοιγμα.
Η επιλογή της περιχαράκωσης στηρίζεται στην ελπίδα ότι η ψυχανάλυση θα διατηρήσει την ουσία της και την ιδιαιτερότητά της, τη δική της ανόθευτη οπτική. Κάτι που συνεπάγεται ωστόσο τον κίνδυνο της βαθμιαίας απομόνωσής της από τον εξελισσόμενο επιστημονικό και κοινωνικό περίγυρο. Η άλλη επιλογή του ανοίγματος και της προσαρμογής στις εξελίξεις, επισύρει τον κίνδυνο να απολέσει η ψυχανάλυση την ταυτότητά της, τα ουσιαστικά γνωρίσματά της.
Αυτό το κεντρικό δίλημμα περιβάλλεται από μια σειρά θεμάτων και προβλημάτων που η μακρά ιστορία της ψυχανάλυσης έχει συσσωρεύσει. Ο πλουραλισμός των θεωριών ορισμένες φορές φαίνεται να λειτουργεί περισσότερο ως πηγή σύγχυσης και αβεβαιότητας και λιγότερο ως πηγή έμπνευσης, προβληματισμού και εμπλουτισμού. Η έλλειψη σαφούς επιστημολογικής βάσης των διαφόρων ψυχαναλυτικών σχολών οδηγεί συχνά στην ιδεολογική επένδυση των θεωριών και στην έλλειψη κριτικής στάσης προς αυτές. Η ενδιάμεση θέση της ψυχανάλυσης μεταξύ επιστήμης και εφαρμοσμένης τέχνης συμβάλλει επίσης στη δυσκολία υιοθέτησης κοινά αποδεκτών κριτηρίων αξιοπιστίας και εγκυρότητας και συντείνει στην προκύπτουσα ανομοιογένεια. Η ένταξη σε μία σχολή και η υιοθέτηση μιας φορμαλιστικής ομοιογένειας είναι συχνά το ανεπιτυχές αποτέλεσμα της προσπάθειας υπέρβασης αυτών των δυσκολιών.
Η ψυχανάλυση όμως, και μάλιστα οι εγχώριοι εκπρόσωποί της, παρά τις δυσχέρειες αυτές, συνεχίζουν να παράγουν θεωρητικό και κλινικό έργο. Ο βασικός στόχος του Οιδίποδα είναι να συμβάλει θετικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Μας ενδιαφέρει να αναδείξουμε τις γνησιότερες και εγκυρότερες συμβολές της ελληνικής ψυχαναλυτικής κοινότητας στο σύγχρονο κόσμο μας. Η έμφαση δίδεται στην κλινική εργασία του ψυχαναλυτή, στον τρόπο με τον οποίον ο πλούτος της ψυχαναλυτικής σκέψης εκφράζεται στην κλινική πράξη. Συγχρόνως θα παρουσιάζονται με σαφή και τολμηρό τρόπο θεωρητικά και θεσμικά ζητήματα της σύγχρονης ψυχανάλυσης.
Η οργάνωση του περιεχομένου του περιοδικού υπηρετεί αυτούς τους στόχους.
Στις Συνομιλίες ένας ή δύο διαπρεπείς ψυχαναλυτές, από το διεθνή ή/και τον ελληνικό χώρο, θα απαντούν σε ερωτήσεις που αφορούν τη σχέση τους με το ψυχαναλυτικό γίγνεσθαι. Έτσι ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να διαπιστώσει με άμεσο, προσωπικό και όσο το δυνατόν λιγότερο διαμεσολαβημένο τρόπο, τους βαθύτερους, ουσιαστικούς προβληματισμούς έγκυρων εκπροσώπων του κλάδου μας.
Στα Εκπαιδευτικά θα επιλέγεται ένα θέμα κεντρικής σημασίας για τη θεωρία και τις κλινικές εφαρμογές της ψυχανάλυσης. Στο παρόν τεύχος έχει επιλεγεί το θέμα Υστερία, που παραπέμπει στην αρχή της συγκρότησης της ψυχαναλυτικής κλινικής εμπειρίας και θεωρίας κυρίως διότι η ιδιοφυής νοηματοδότηση των υστερικών φαινομένων από τον Freud καθόρισε τελικά και την εξέλιξη της επιστήμης του ασυνείδητου. Παρουσιάζονται οι απόψεις του Freud και των επιγόνων του συνοδευόμενες από συστηματικές και έγκυρες βιβλιογραφικές αναφορές. Με τον τρόπο αυτόν εξυπηρετούνται κατ’ αρχάς μορφωτικοί στόχοι. Συγχρόνως προσβλέπουμε και σε μια αναζωογόνηση της συζήτησης του εκάστοτε θέματος.
Στα Κλινικά & Θεωρητικά θα παρουσιάζονται άρθρα που δείχνουν με σαφή τρόπο τη σχέση θεωρίας και κλινικής, όπως την οργανώνει ο κάθε αναλυτής. Το υλικό θα παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ανάλυση (ή η αναλυτική ψυχοθεραπεία) και τον τρόπο που χρησιμοποιούνται κλινικά βασικές έννοιες της ψυχανάλυσης, όπως η μεταβίβαση, η αντιμεταβίβαση κ.ά. Η έμφαση θα τίθεται στην ανάδειξη των ουσιαστικών πλευρών της ψυχανάλυσης που επάγουν την εμβάθυνση στις ασυνείδητες συγκρούσεις και στον τρόπο που αυτό μεταφράζεται σε θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Τέλος, στις Επιστήμες & Τέχνες θα παρουσιάζονται άρθρα που θα δείχνουν τη δυνατότητα της ψυχανάλυσης να εμπλουτίζει διάφορους τομείς της τέχνης και της επιστήμης και επίσης να επωφελείται η ίδια από τις δικές τους εξελίξεις. Εδώ ανήκει και η κριτική παρουσίαση βιβλίων.
Έχουμε διαφυλάξει ορισμένες καινοτομίες για τα επόμενα τεύχη. Σημαντικότερη θεωρούμε το τμήμα που θα επονομάζεται: Αναλυτής στη Συνεδρία. Ένας συνάδελφος θα παρουσιάζει δύο συνεδρίες ανάλυσης συνοδευόμενες από (α) ένα σύντομο ιστορικό και (β) μία στοιχειώδη ψυχοδυναμική σχηματοποίηση των κλινικών δεδομένων. Εν συνεχεία, δύο έγκριτοι αναλυτές θα παρουσιάζουν τον τρόπο που κατανοούν μέσα από τη δική τους θεωρητική οπτική και κλινική εμπειρία τις παρουσιαζόμενες συνεδρίες. Ο σχολιασμός δεν θα έχει το χαρακτήρα εποπτείας ή κριτικής. Η έμφαση θα τίθεται στον τρόπο αξιοποίησης του παρουσιαζόμενου υλικού μέσα από εναλλακτικές προσεγγίσεις στη θεωρία και τεχνική της ψυχανάλυσης. Στη συνέχεια ο παρουσιάζων κλινικός θα έχει τη δυνατότητα να σχολιάσει τις απόψεις των συναδέλφων του, ώστε οι αναγνώστες να επωφεληθούν του διαλόγου τους. Το αντίστοιχο τμήμα στο International Journal συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του διαλόγου γύρω από κλινικά και θεωρητικά ζητήματα.
Μία δεύτερη καινοτομία: Στη Βιβλιογραφική Ανασκόπηση θα παρουσιάζονται εκτεταμένες περιλήψεις σημαντικών άρθρων από έγκυρα διεθνή ψυχαναλυτικά περιοδικά ώστε ο αναγνώστης να σχηματίζει μια κατά το δυνατόν αξιόπιστη εικόνα της διεθνούς εξέλιξης των ιδεών, εντός και περί την ψυχανάλυση.
Ευπρόσδεκτους συγγραφείς, εκτός από τους καθιερωμένους, θεωρούμε και τους νέους ψυχαναλυτές. Οι εκδότες, οι συνεργάτες και οι κριτές του περιοδικού είναι διαθέσιμοι και ανοικτοί σε κάθε ενδιαφέρουσα ιδέα που θα μπορούσε να καταλήξει σε μια εργασία και θα συνεργαστούν με τους υποψήφιους συγγραφείς ώστε να λάβει η σκέψη τους δημοσιεύσιμη μορφή.
Κατά την περίοδο προετοιμασίας του περιοδικού ήρθαμε σε επαφή με πολλούς ψυχαναλυτές από το διεθνή και τον ελληνικό χώρο. Όταν συζητούσαμε μαζί τους την πρόθεσή μας να προχωρήσουμε στην έκδοση του περιοδικού με συγκεκριμένο περιεχόμενο και συγκεκριμένους στόχους τούς βρήκαμε θερμούς συμπαραστάτες στην προσπάθειά μας. Εμφανίστηκαν αλληλέγγυοι με τους στόχους του περιοδικού και μας συνέστησαν να προχωρήσουμε με σύνεση αλλά και τόλμη. Η παρουσία των Otto Kernberg, David Tuckett, Peter Fonagy, Σταύρου Μέντζου, Olivier Bonard και Werner Bohleber στη διεθνή επιστημονική επιτροπή, εκτός από το χρέος και την τιμή που μας περιποιεί, δείχνει το ιδιαίτερο στίγμα του περιοδικού όπως και την ανειλημμένη υποχρέωσή μας να ανταποκριθούμε στην αυστηρότητα των κριτηρίων τους. Καθιστά επίσης εμφανές ότι μέσα στους στόχους της έκδοσής μας είναι η παρουσίαση των δημιουργικών προβληματισμών που αναπτύσσονται εντός της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης και της διεθνούς ψυχαναλυτικής κοινότητας. Τόσο σε αυτούς όσο και στους συναδέλφους της ελληνικής επιστημονικής επιτροπής θα απευθυνόμαστε σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να επωφεληθούμε της εμπειρίας τους και των γνώσεών τους για τη συνεχή βελτίωση της έκδοσης.
Επιθυμούμε ο εξαμηνιαίος Οιδίπους να αποτελέσει χώρο ανοικτού προβληματισμού για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ψυχανάλυση. Μας ενδιαφέρει κυρίως να αναδείξουμε αυτό που η ψυχανάλυση είναι σε θέση να προσφέρει στο σύγχρονο άνθρωπο. Παραμένουμε ανοικτοί σε προτάσεις και σκέψεις που θα συμβάλλουν στην ευόδωση αυτής της προσπάθειας.
Ιωάννης Βαρτζόπουλος, Νίκος Λαμνίδης
